Stanisław Lem
Patronem Centrum Literatury i Języka Planeta Lem jest pisarz, filozof i futurolog, którego prace dotarły do niemal każdego zakątka globu. Stanisław Lem to z pewnością jeden z najbardziej wpływowych polskich twórców. Jego książki zostały przetłumaczone na ponad 40 języków, a ich nakład wyniósł przeszło 30 milionów egzemplarzy. Teksty Lema zainspirowały liczne dzieła kultury, nauki i technologii.
Stanisław Lem urodził się w 1921 roku we Lwowie leżącym wówczas na terenie II Rzeczpospolitej. Anegdota głosi, że przyszły pisarz przyszedł na świat 13 września, ale przesądni rodzice postanowili wpisać do metryki datę 12 września. Tego właśnie dnia zwyczajowo świętujemy rocznicę jego urodzin.
Ścieżki historii
Był uczniem II Państwowego Gimnazjum im. Karola Szajnochy, o czym wspominał w autobiograficznej powieści Wysoki Zamek. Maturę zdał w 1939 roku, potem – zgodnie z wolą ojca – studiował na Państwowym Instytucie Medycznym. Od najmłodszych lat interesował się jednak budową maszyn i myślał o studiach na Politechnice Lwowskiej. Rozwijał też zainteresowania literackie – sięgał między innymi po książki Stefana Grabińskiego, Juliusza Verne’a i Herberta G. Wellsa.
Pod niemiecką okupacją, ze względu na żydowskie korzenie, został zmuszony do przeprowadzki razem z rodziną na teren lwowskiego getta. Następnie ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem na terenie firmy, w której pracował jako pomocnik mechanika i spawacza. Po II wojnie światowej rodzina Lemów opuściła Lwów, który znalazł się w granicach Związku Radzieckiego. W 1945 roku zamieszkali w Krakowie, gdzie Stanisław kontynuował studia na Akademii Medycznej. Zamiast kariery lekarza wybrał jednak pisarstwo.
Przeczytaj więcej o biografii Stanisława Lema.
Dorobek pisarski
Lem to niekwestionowany klasyk fantastyki naukowej. Podstawy do zajmowania się tym gatunkiem literatury dało mu wykształcenie medyczne oraz świetna znajomość filozofii, matematyki, cybernetyki, astronomii, fizyki, a także literaturoznawstwa i innych dyscyplin. W swojej twórczości poszukiwał uniwersalnych zasad i starał się przewidzieć, jakie drogi otworzy przed ludzkością rozwój technologii.
Jako prozaik zaczął od powieści zatytułowanej Szpital Przemienienia, w której opisał doświadczenie wojny. W wydanej po raz pierwszy w 1955 roku książce znajdziemy również tematy kluczowe dla późniejszej twórczości Lema, jak mechanizmy ludzkiej myśli czy etyczne problemy stojące przed nauką. Jeszcze w latach 50. zaczął publikować utwory fantastyczno-naukowe, które na stałe weszły do kanonu gatunku. Wśród nich znalazły się między innymi: Eden, Powrót z gwiazd, Niezwyciężony, Głos Pana czy Opowieści o pilocie Pirxie.
W swoich fabułach o eksploracji kosmosu Lem zadawał pytania o rolę konieczności i przypadku w przyrodzie i kulturze, drogi rozwoju technologii i ich konsekwencje dla człowieka, istnienie i naturę transcendencji, wreszcie o możliwość komunikowania się z istotami pozaziemskimi. Podejmował zagadnienia etyczne, analizował paradoksy związane z ulepszaniem społeczeństw i udoskonalaniem techniki. Te cechy sprawiły, że twórczość Lema ekranizowali wybitni filmowcy, między innymi Andriej Tarkowski, Andrzej Wajda czy Steven Soderbergh.
Mniej znane są eseje Lema, które również zasługują na najwyższą uwagę. To w nich znajduje odbicie filozoficzny system idei pisarza, rozległość jego horyzontów i umiejętność przewidywania, dokąd będzie zmierzać rozwój nauki i technologii. Lem w ostatnich latach życia zrezygnował z fantastycznych fabuł, pozostał jednak twórcą bardzo aktywnym, a kolejne tomy jego tekstów wywoływały żywe dyskusje.
Jego twórczość bywała postrzegana jako zbyt naukowa dla humanistów i zbyt literacka dla naukowców, a jednak znajdowała uznanie licznych czytelników – w tym tak wpływowych twórców jak Ursula K. Le Guin czy Alvin Toffler. Do dziś Lem pozostaje pisarzem nieustannie wznawianym, tłumaczonym i adaptowanym. Jest też jednym z najżywszych źródeł inspiracji, nie tylko dla artystów, ale i dla międzynarodowej społeczności naukowej. Jego imieniem nazwano planetoidę z głównego pasa asteroid okrążających Słońce.
Dowiedz się więcej o książkach Stanisława Lema.
Kraków Lema
Stanisław Lem większość życia spędził w Krakowie, gdzie studiował, założył rodzinę i przede wszystkim pisał. Mieszkał przy ulicy Śląskiej w dzielnicy Krowodrza, przy ulicy Bonerowskiej w dzielnicy Wesoła oraz przy ulicy Narvik w Borku Fałęckim.
To właśnie w Krakowie Lem stworzył swoje największe dzieła: Solaris, Dzienniki gwiazdowe czy Opowieści o pilocie Pirxie. Ważne dla jego kariery miejsca to ulica Długa 1, czyli siedziba Wydawnictwa Literackiego, w którym ukazywały się jego książki, oraz Wiślna 12 – redakcja „Tygodnika Powszechnego”, na którego łamach publikował wiele różnorodnych tekstów, od wierszy po felietony. Lem odwiedzał także słynny Dom Literatów przy ulicy Krupniczej 22. Po swoje ulubione kremówki jeździł do cukierni w Hotelu Cracovia, przy okazji kupując w kiosku zagraniczne gazety. W 1997 roku nadano mu honorowe obywatelstwo miasta Krakowa.
Pisarz zmarł w Krakowie 27 marca 2006 roku i został pochowany na cmentarzu Salwatorskim. Miasto zadbało o jego upamiętnienie – Stanisław Lem stał się patronem Ogrodu Doświadczeń w parku Lotników Polskich, a jednej z pobliskich ulic nadano jego imię.
Setną rocznicę urodzin autora Solaris, która przypadła na rok 2021, uczczono pierwszą edycją Festiwalu Przyszłości Bomba Megabitowa oraz pierwszą edycją Kongresu Futurologicznego. Od tamtej pory każdej jesieni do Krakowa przyjeżdżają czołowe postaci ze świata kultury, nauki i technologii, by dyskutować o kluczowych wyzwaniach naszych czasów. Podczas uroczystej gali przyznawane są nagrody Planety Lema.
W przyszłości najważniejszym miejscem upamiętniającym intelektualne dziedzictwo pisarza stanie się Centrum Literatury i Języka Planeta Lem.
Przeczytaj więcej o krakowskich miejscach Stanisława Lema.
Podcasty
Z okazji setnej rocznicy urodzin pisarza KBF – operator programu Kraków Miasto Literatury UNESCO – wspólnie z Fundacją Przekrój przygotował cykl podcastów pod tytułem Na tapczanie siedzi Lem. Z krytykiem literackim Szymonem Kloską rozmawiają znakomici znawcy twórczości Lema: Stanisław Bereś, Tomasz Fiałkowski, Agnieszka Gajewska, Piotr Górski, Wiktor Jaźniewicz, Antonia Lloyd-Jones i Wojciech Orliński.